Eksperymenty na zwierzętach

Rola badań nad zwierzętami

Badania przeprowadzane na zwierzętach przyczyniają się do wzrostu rozumienia fizycznego i psychicznego zdrowia człowieka. Dzięki nim zdobywamy wiedzę pomocną np. w leczeniu chorób. Na zwierzętach testuje się nowe leki zanim zaczną stosować je ludzie. Wpływ nowych substancji wprowadzanych do środowiska również bada się najpierw na zwierzętach. Zwierzęta są zarażane różnymi chorobami, a naukowcy obserwują ich objawy oraz testują różne leki. Nowe techniki chirurgiczne, szczególnie te dotyczące mózgu, są zazwyczaj najpierw wypróbowywane na zwierzętach. Zwierzęta także biorą udział w badaniach nauk behawioralnych, np. etologicznych lub z zakresu psychologii eksperymentalnej. Dzięki takim badaniom zdobyto wiele informacji, które przyczyniły się do rozwoju wiedzy o ludzkim zdrowiu i zachowaniach.

Udział zwierząt w takich badaniach wynika z potrzeby zdobycia wiedzy na temat tych aspektów natury, które mają bezpośredni wpływ na kondycję człowieka bez wystawiania jego samego na niebezpieczeństwo. Badania z udziałem zwierząt często oznaczają narażenie ich na ból, cierpienie, chorobę, a nawet śmierć.

Dlaczego wykorzystuje się zwierzęta?

Rozróżnienie czynników dziedzicznych i środowiskowych, wpływających na zachowanie i funkcjonowanie mózgu, jest bardziej osiągalne u zwierząt rozmnażanych i hodowanych w kontrolowanych warunkach, niż kiedykolwiek byłoby to możliwe u ludzi. Ponieważ wiele gatunków rozmnaża się szybciej niż ludzie, można przeprowadzić badania nad procesami rozwojowymi, które przebiegają w ciągu wielu pokoleń. U niektórych gatunków podstawowe procesy – takie jak odbieranie wrażeń, uczenie się, pamięć, a nawet pozycja społeczna – są porównywalne z analogicznymi procesami u ludzi. Ponieważ u zwierząt występują one w mniej złożonych formach, które łatwiej można badać, zwierzęce modele tych procesów rzucają światło na funkcjonowanie ludzi.

Niektórzy psycholodzy badają zachowanie zwierząt nie z powodu tego, co może ono ujawnić o ludziach, lecz żeby lepiej zrozumieć ogólne prawa zachowania, które odnoszą się do różnych gatunków, lub po prostu po to, żeby wzbogacić wiedzę o danym gatunku zwierząt.

Główne zwierzęta

Najliczniej wykorzystywane w badaniach są gryzonie (myszy i szczury), ale oprócz nich badacze wykorzystują także małpy, ryby, psy i koty. Poszczególne zwierzęta są dobierane ze względu na to, czy stanowią dobry model ludzkich reakcji. Np. psychologowie badający słuch wybierają szynszyle, gdyż ich procesy słuchowe przebiegają podobnie do ludzkich.

Korzyści z badań na zwierzętach obejmują:

- odkrycie i wypróbowanie środków, które leczą lęk, choroby psychiczne i chorobę Parkinsona

- nową wiedzę na temat narkomanii

- rehabilitację zaburzeń neuromięśniowych.

Badania prowadzone na zwierzętach nad wpływem stresu na rozwój cukrzycy pozwoliły zrozumieć udział psychosomatycznych czynników w tej chorobie. Szympanse są jedynymi naczelnymi (oprócz człowieka), u których może rozwinąć się AIDS. W związku z tym malejąca liczba tych zwierząt budzi niepokój nie tylko ekologów obawiających się wyginięcia tego gatunku, ale także  naukowców, których badania nad odkryciem szczepionki na AIDS zależą od istnienia tych zwierząt.

Zastrzeżenia  

Jednak rola zwierząt w badaniach psychologicznych budzi wiele wątpliwości. Pytanie podstawowe to takie, czy zwierzęta w ogóle powinny brać udział w badaniach naukowych. Inna ważna wątpliwość to kwestia ochrony i opieki nad zwierzętami laboratoryjnymi.  Zgodnie ze standardami APA badacz prowadzący eksperymenty z udziałem zwierząt ma etyczny obowiązek dbania o ich zdrowie i humanitarne traktowanie. Takie badania mogą prowadzić jedynie osoby o odpowiednim przygotowaniu do opiekowania się i radzenia sobie z poszczególnymi gatunkami zwierząt. Przeprowadzenie badania, które wystawia zwierzęta na ból lub dyskomfort, musi mieć uzasadnienie w przewidywanych korzyściach naukowych, edukacyjnych i praktycznych.

Etologia

Wpływ badań nad zwierzętami w dorobku psychologii widać już w badaniach dwóch biologów europejskich, Lorenza oraz Tinbergena, którzy zapoczątkowali nowy kierunek jakim wtedy była etologia - kierunek zmierzający do wyjaśnienia zachowań zwierzęcych w kontekście ewolucyjnym, poprzez analizę pochodzenia i funkcji zachowania.  Udowodnili, że wpajanie wizerunku matki przez kaczęta zwiększa szanse ich przetrwania, bo dzięki temu trzymają się blisko niej. Etologowie „zmusili” psychologów do uwzględniania roli biologii w zachowaniu człowieka.

Behawioryzm, warunkowanie

Wielkie znacznie dla rozwoju psychologii miało powstanie behawioryzmu, który zawdzięczamy miedzy innymi poglądom Jamesa Watsona i Pawłowa. Dzięki swoim badaniom na zwierzętach ukazali oni rolę pojedynczego, wielofunkcyjnego mechanizmu, zwanego warunkowaniem klasycznym: uczenie się, w którym skojarzone zostają dwa początkowo niepowiązane ze sobą zjawiska. Neutralny bodziec, taki jak dźwięk dzwonka, został połączony z innym bodźcem np. pożywieniem. W wypadku warunkowania organizm uczy się nowej korelacji między dwoma nie związanymi wcześniej zdarzeniami bodźcowymi.

Pies Pawłowa

To badanie przeprowadzone na psach pozwoliło wytłumaczyć złożoność i różnorodność ludzkich zachowań za pomocą prostej teorii uczenia się, jednocześnie znajdując zastosowanie we wszystkich obszarach ludzkiej działalności.  Dzięki temu w psychologii zaczęto kłaść nacisk na zachowanie jako jedyny obszar dający się zaobserwować z zewnątrz, uznając wewnętrzne procesy za nienaukowe, nie dające się udowodnić empirycznie.

Kot Thorndike'a

Warunkowanie instrumentalne – kot Thorndike'a. Thorndike obserwował amerykańskie koty, które starały się wydostać ze skrzynek problemowych. Uczenie się polegało na wytworzeniu skojarzenia nie między dwoma bodźcami, a reakcją, którą zwierzę nauczyło się wykonywać, czyli związku bodziec – reakcja. Reakcje, po których była nagroda, przynosiły satysfakcję i były wzmacniane, zaś reakcje bez nagrody – osłabiane, tłumione. Procedura Thorndike’a pozwalała kotom na swobodne reagowanie, ale tylko jedna z reakcji prowadziła do sukcesu. Aby wyjaśnić zachowanie kotów, Thorndike wnioskował o istnieniu niewidocznych, wewnętrznych procesów, które pośredniczą między obserwowalnymi zdarzeniami. Był przekonany, że jego koty w skrzynkach problemowych były motywowane przez stany popędowe – silne bodźce wewnętrzne, które skłaniały zwierzęta do działania, aktywizując ich zachowanie.

Szczury i gołębie Skinnera

10 lat po opublikowaniu głównego dzieła Watsona, dzięki swoim badaniom Skinner zapoczątkował nową gałąź psychologii środowiskowej, zwaną radykalnym behawioryzmem. Opracował w niej kategorię warunkowania sprawczego: jeśli dane zachowanie zostanie wzmocnione, będzie powtarzane w przyszłości. Wszystkie zachowania poza przypadkowymi można wytłumaczyć w kategoriach wzmocnień. Przy odpowiedniej manipulacji wzmocnień, można nauczyć człowieka każdego dowolnego zachowania.

Psycholog ten  umieszczał głodne gołębie w klatkach i karmił je bez względu na to, jaką reakcję wykonywały. Okazało się, że w wyniku takich wzmocnień gołębie zaczęły się dziwnie zachowywać: niektóre podnosiły jedno skrzydełko, inne kręciły się wokół własnej osi, a jeszcze inne nauczyły się kucać. Skinner tłumaczył to zależnością magiczną – gdy kulka pokarmu wpada do klatki głodnego gołębia, to często wykonuje on akurat w tym momencie jakąś przypadkową czynność (np. podnosi skrzydło lub kręci łebkiem). W „przekonaniu” gołębia pojawienie się kuleczki pokarmu jest związane z wykonywaniem tej czynności. Przypadkowa reakcja, którą akurat wykonuje gołąb zostaje wzmocniona. Gołąb wykonuje ją więc ponownie, a ponieważ eksperymentator podaje kulki pokarmu bez względu na to jak zwierzę się zachowuje, to te przypadkowe reakcje znowu są wzmacnianie.

Przykład z życia
Przykład bardziej życiowy: W trakcie gry w Chińczyka gracz chucha na kości do gry (lub pociera je o czoło). Podczas rzutu wypada liczba, której sobie życzył.  W ten sposób reakcja chuchania na kości (lub pocierania) tuż przed rzutem zostaje wzmocniona i będzie pojawiać się częściej.

Małpy Harlowa

Nowe światło na radykalny behawioryzm rzucił Harry Harlow (psychologia rozwojowa). Hodował on w laboratorium izolowaną grupę małp, przy pomocy dwóch sztucznych „matek” (drucianej i sporządzonej z miękkiego aksamitu). Matka druciana karmiła młode, jednak po jedzeniu małpki wolały spędzać czas z matką aksamitną. Wedle założenia warunkowania sprawczego małpki otrzymujące wzmocnienie w postaci jedzenia powinny wybierać matkę drucianą.

Jednak u tych zwierząt zachodził inny proces niż reakcja na wzmocnienie za pomocą jedzenia.

Harlow wykazał, jak ważny jest kojący dotyk w powstawaniu więzi między niemowlęciem a matką.