Badanie eksperymentalne

Eksperyment psychologiczny to metoda badania relacji przyczynowo–skutkowych. Badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną. Badacz oczekuje, że ten jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi. Występuje tu bezpośrednia interwencja ze strony badacza.

 Cechy charakterystyczne eksperymentu 

dobór losowy (randomizacja I stopnia)  

losowy przydział do grup (randomizacja II stopnia)  

stałe warunki działania  

pomiar zmiennej zależnej po (lub przed i po) wprowadzeniu zmiennej niezależnej

standaryzacja – utrzymywanie warunków badania w grupie eksperymentalnej i kontrolnej na tym samym poziomie  

Pojęcia, zmienne, wskaźniki

Zmienna jest częściową reprezentacją pojęcia, która łatwiej poddaje się pomiarowi  np. konformizm społeczny (pojęcie). Zachowanie konformistyczne wobec nieznanych osób, jedni będą łatwiej, inni trudniej ulegać wpływowi innych (zmienna), jakie kroki należy podjąć, aby zmierzyć wybraną zmienną (definicje operacyjne – wskaźniki).
Wskaźnik to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie którego wnioskujemy, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje

Rodzaje wskaźników

Wskaźniki empiryczne  

obie cechy są obserwowalne – noszenie obrączki na palcu (W) wskaźnikiem stanu cywilnego danej osoby (Z)  

Wskaźniki definicyjne  

Pilnym uczniem (Z) będziemy nazywali takiego ucznia, który:  

W1 = chodzi na wszystkie lekcje szkolne  

W2 = odrabia zadania domowe  

W3 = wykonuje zalecenia nauczycieli na zajęciach

Wskaźniki inferencyjne  

Zjawisko Z nie może być bezpośrednio obserwowalne, jego występowanie inferujemy z występowania zjawiska W, np. uśmiech (W) jest wskaźnikiem zadowolenia (Z)  

Zmienna niezależna

(kontrolowana, przyczyna) – zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną jest zmienną, nad którą badacz sprawuje w badaniu kontrolę i którą manipuluje  badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany w jakiejś innej zmiennej zmienna niezależna musi być co najmniej na dwóch poziomach np. manipulowanie oświetleniem a poziom wykonania zadania. 

Zmienna zależna

(mierzona, badana, skutek) – zmienna, którą badacz mierzy, by sprawdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna czy pojawi się oczekiwany efekt. Jest to zmienna związana z zachowaniem, reakcjami uczestników badania np. podawanie informacji zwrotnych lub nie a postęp w uczeniu się badacz zakłada, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej np. czy liczba świadków [zmienna niezależna] ma wpływ na to czy ludzie pomogą ofierze [zmienna zależna]

Grupy badawcze

W każdym eksperymencie musimy mieć co najmniej dwie grupy badawcze:

grupa eksperymentalna – grupa osób (roślin, obiektów itp.) poddana oddziaływaniu zmiennej niezależnej, którą badamy

grupa kontrolna – grupa badanych o tych samych cechach co grupa eksperymentalna, podlegająca tym samym, co i ona procedurom – z jednym wyjątkiem – nie poddaje się jej oddziaływaniu zmiennej niezależnej, której wpływ się bada

Czym manipulujemy?  

Manipulacja środowiskiem

hałas, rekwizyty, zachowanie pomocników eksperymentatora itp.

Manipulacja instrukcją

werbalne instrukcje podawane w grupach E i K

Manipulacja inwazyjna

farmakologia, elektrostymulacja itp.

Plan wieloczynnikowy

uwzględnia więcej niż jedną zmienną niezależną, każda zmienna niezależna ma więcej niż jeden poziom. Wszystkie możliwe kombinacje tych poziomów i wersji pojawiają się w badaniu.

Wybór planu eksperymentu

Zależy od celu eksperymentu: jeśli zależy nam na minimalizowaniu zmienności między osobami wynikającej z różnic indywidualnych wtedy plan z pomiarem wewnątrz osób, wtedy nawet niewielkie różnice w pomiarach mogą być przypisane zmianom zmiennej niezależnej, oczywiście przy kontroli efektu kolejności; 
jeśli zależy nam na uniknięciu problemów związanych z efektami uczenia się, kolejności wtedy plan dla grup niezależnych, np. badanie skuteczności oddziaływania leku;Większość eksperymentów zawiera kombinację tych dwóch podstawowych planów eksperymentalnych - plany mieszane  

Trafność wewnętrzna

Upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależną nie wpływa na zmienną zależną. Realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych (zakłócających). Losowe przydzielanie badanych do warunków eksperymentalnych. Wszystkie sytuacje w badaniach są takie same, różnią się jedynie wartością zmiennej niezależnej.

 Poziom ufności

(wartość p) – liczba wyliczona za pomocą technik statystycznych. Informuje badacza o tym, jakie jest prawdopodobieństwo, że wyniki jego eksperymentu są dziełem przypadku, a nie są efektem działania zmiennej niezależnej lub zmiennych niezależnych. Wyniki uznaje się za istotne statystycznie, gdy p < 0,05

 Trafność zewnętrzna

Stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacje i na innych ludzi. Realizm sytuacyjny – stopień, w jakim sytuacje eksperymentalne są podobne do sytuacji spotykanych w życiu codziennym.

Realizm psychologiczny – w jakim stopniu eksperyment kontroluje procesy psychologiczne podobne do tych, które pojawiają się w życiu codziennym.

Maskowanie

Przyzwolenie – wyjaśnienie uczestnikom badania natury eksperymentu, zanim on się rozpocznie i uzyskanie ich zgody na udział w tym eksperymencie.

Maskowanie – wprowadzenie w błąd uczestników eksperymentu lub zatajenie przed nimi prawdziwego celu badań albo też wydarzeń, które w rzeczywistości zaistnieją.

Instrukcja maskująca – instrukcja maskująca używana jest po to, by zachować realizm psychologiczny.

Sesja wyjaśniająca – wyjawienie uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu jego celu oraz dokładne objaśnienie tego, co się wydarzyło.

Zalety eksperymentu

Pozwala na określenie związków przyczyno–skutkowych

Możliwość kontroli i manipulacji zmiennymi –precyzja naukowa

Kontrolowanie zmiennych ubocznych

Możliwość replikacji badania, gdy znane są procedury

Losowe przydzielanie wszystkich badanych do grup (randomizacja)

Wady eksperymentu

Problemy etyczne badań eksperymentalnych

np. poufność, badania z dziećmi, prowokowanie sytuacji stresowych czy zachowań agresywnych mogących wywołać trwałe i negatywne stany emocjonalne u osób badanych

Ograniczenie przedmiotu pomiaru do tego, co da się badać eksperymentem

Złożoność i uciążliwość tego rodzaju badań

czasochłonność, długość takiego badania

Sztuczna manipulacja może nie oddawać rzeczywistych wydarzeń

Problemy z kontrolowaniem wszystkich zmiennych ubocznych

Problemy z maskowaniem i sesją wyjaśniającą w warunkach eksperymentalnych

Tzw. efekt oczekiwania badacza

nieświadomy wpływ na zachowanie badanych, stronnicza obserwacja zachowań badanych – pomoc to maskowanie dwustronne

Negatywne bądź znudzone nastawienie osób badanych

Błąd próby

jeśli próba użyta w badaniu jest niereprezentatywna dla grupy badanej

Błędy pomiaru

dotyczące trafności i operacjonalizacji, rzetelności i wrażliwości instrumentu pomiaru